در ارث (861-949)

باب دوم: در ارث / فصل اول - در موجبات ارث و طبقات مختلفه ی ورّاث ماده ۸۶۱ موجب ارث دو امر است: نسب و سبب. ماده ۸۶۲ اشخاصی که به موجب نسب ارث می‌برند سه طبقه اند: ۱- پدر و مادر و اولاد و اولادِ اولاد. ۲- اجداد و برادر و خواهر و اولاد آن‌ها. ۳- اعمام و عمّات و اخوال و خالات و اولاد آن‌ها. ماده ۸۶۳ وارثین طبقه‌ی بعد وقتی ارث می‌برند که از وارثین طبقه‌ی قبل کسی نباشد. ماده ۸۶۴ از جمله اشخاصی که به موجب سبب ارث می‌برند هر یک از زوجین است که در حین فوت دیگری زنده باشد. ماده ۸۶۵ اگر در شخص واحد موجبات متعدده‌ی ارث جمع شود به جهت تمام آن موجبات ارث می‌برد مگر این که بعضی از آن‌ها مانع دیگری باشد که در این صورت، فقط از جهت عنوانِ مانع می‌برد. ماده ۸۶۶ در صورت نبودن وارث، امر ترکه‌ی متوفا راجع به حاکم است. فصل دوم - در تحقق ارث ماده ۸۶۷ ارث به موت حقیقی یا به موت فرضی مورث تحقق پیدا می‌کند. ماده ۸۶۸ مالکیت ورثه نسبت به ترکه‌ی متوفا مستقر نمی شود مگر پس از ادای حقوق و دیونی که به ترکه‌ی میت تعلق گرفته. ماده ۸۶۹ حقوق و دیونی که به ترکه‌ی میت تعلق می‌گیرد و باید قبل از تقسیم آن ادا شود از قرار ذیل است: ۱- قیمت کفن میت و حقوقی که متعلق است به اعیان ترکه مثل عینی که متعلق رهن است. ۲- دیون و واجبات مالی متوفّا. ۳- وصایای میت تا ثلث ترکه بدون اجازه ی ورثه و زیاده بر ثلث با اجازه‌ی آن‌ها. ماده ۸۷۰ حقوق مزبوره در ماده ی قبل باید به ترتیبی که در ماده ی مزبوره مقرر است تأدیه شود و مابقی اگر باشد بین وراث تقسیم گردد. ماده ۸۷۱ هر گاه ورثه نسبت به اعیان ترکه معاملاتی نمایند مادام که دیون متوفا تأدیه نشده است معاملات مزبوره نافذ نبوده و دُیّان می‌توانند آن را بر هم زنند. ماده ۸۷۲ اموال غایب مفقودالاثر تقسیم نمی شود مگر بعد از ثبوت فوت او یا انقضای مدتی که عادتاً چنین شخصی زنده نمی‌ماند. ماده ۸۷۳ اگر تاریخ فوت اشخاصی که از یکدیگر ارث می‌برند مجهول و تقدم و تأخر هیچ یک معلوم نباشد اشخاص مزبور از یکدیگر ارث نمی‌برند مگر آن که موت به سبب غرق یا هَدم واقع شود که در این صورت از یکدیگر ارث می‌برند. ماده ۸۷۴ اگر اشخاصی که بین آن‌ها توارث باشد بمیرند و تاریخ فوت یکی از آن‌ها معلوم و دیگری از حیث تقدم و تأخر مجهول باشد فقط آن که تاریخ فوتش مجهول است از آن دیگری ارث می‌برد. فصل سوم - در شرایط و جمله ای از موانع ارث ماده ۸۷۵ شرط وراثت، زنده بودن در حین فوت مورث است و اگر حملی باشد در صورتی ارث می‌برد که نطفه‌ی او حین‌الموت منعقد بوده و زنده هم متولد شود اگر چه فوراً پس از تولد بمیرد. ماده ۸۷۶ با شک در حیات حین ولادت، حکم وراثت نمی شود. ماده ۸۷۷ در صورت اختلاف در زمان انعقاد نطفه امارات قانونی که برای اثبات نسب مقرر است رعایت خواهد شد. ماده ۸۷۸ هر گاه در حین موتِ مورث، حملی باشد که اگر قابل وراثت متولد شود مانع از ارث تمام یا بعضی از وراث دیگر می‌گردد تقسیم ارث به عمل نمی‌آید تا حال او معلوم شود و اگر حمل، مانع از ارث هیچ یک از سایر وراث نباشد و آن‌ها بخواهند ترکه را تقسیم کنند باید برای حمل، حصه‌ای که مساوی حصه‌ی دو پسر از همان طبقه باشد کنار گذارند و حصه‌ی هر یک از وراث مُراعاست تا حال حمل معلوم شود. ماده ۸۷۹ اگر بین وراث، غایب مفقودالاثری باشد سهم او کنار گذارده می شود تا حال او معلوم شود در صورتی که محقق گردد قبل از مورث مرده است حصه‌ی او به سایر وراث بر می‌گردد والا به خود او یا به ورثه او می‌رسد. ماده ۸۸۰ قتل از موانع ارث است بنابراین کسی که مورث خود را عمداً بکشد از ارث او ممنوع می شود اعم از این که قتل بالمباشره باشد یا بالتسبیب و منفرداً باشد یا به شرکت دیگری. ماده ۸۸۱ در صورتی که قتل عمدی مورث به حکم قانون یا برای دفاع باشد مفاد ماده ی فوق مجرا نخواهد بود. ‌ماده 881 مکرر کافر از مسلم ارث نمی‌برد و اگر در بین ورثه‌ی متوفای کافری، مسلم باشد وراث کافر ارث نمی‌برند اگر چه از لحاظ طبقه و درجه مقدم بر مسلم باشند. ماده ۸۸۲ بعد از لِعان، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند و همچنین فرزندی که به سبب انکار او، لعان واقع شده از پدر و پدر از او ارث نمی‌برد لیکن فرزند مزبور از مادر و خویشان مادری خود و همچنین مادر و خویشان مادری از او ارث می‌برند. ماده ۸۸۳ هر گاه پدر بعد از لعان رجوع کند پسر از او ارث می‌برد لیکن از اَرحام پدری و همچنین پدر و اَرحام پدری از پسر ارث نمی‌برند. ماده ۸۸۴ ولدالزّنا از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمی‌برد لیکن اگر حرمت رابطه‌ای که طفل ثمره‌ی آن است نسبت به یکی از ابوین ثابت و نسبت به دیگری به واسطه‌ی اکراه یا شبهه‌، زنا نباشد طفل فقط از این طرف و اقوام او ارث می‌برد و بالعکس. _____________________ - رأی وحدت رویه مرتبط شماره 617 - مورخ سال 1376 ماده ۸۸۵ اولاد و اقوام کسانی که به موجب ماده ۸۸۰ از ارث ممنوع می‌شوند محروم از ارث نمی‌باشند. بنابراین اولاد کسی که پدر خود را کشته باشد از جد مقتول خود ارث می‌برد اگر وراث نزدیکتری باعث حرمان آنان نشود. فصل چهارم - در حَجب ماده ۸۸۶ حَجب حالت وارثی است که به واسطه‌ی بودن وارث دیگر از بردن ارث کلاً یا جزئاً محروم می شود. ماده ۸۸۷ حجب بر دو قسم است: قسم اول آن است که وارث از اصل ارث محروم می‌گردد مثل برادرزاده که به واسطه ی بودن برادر یا خواهر متوفا از ارث محروم می شود یا برادر ابی که با بودن برادر ابوینی از ارث محروم می‌گردد. قسم دوم آن است که فرض وارث از حدّ اعلا به حدّ ادنا نازل می‌گردد مثل تنزل حصه‌ی شوهر از نصف به ربع در صورتی که برای زوجه اولاد باشد و همچنین تنزل حصه‌ی زن از ربع به ثُمن در صورتی که برای زوج او اولاد باشد. ماده ۸۸۸ ضابطه‌ی حجب از اصل ارث، رعایت اقربیت به میت است بنابراین هر طبقه از وراث، طبقه‌ی بعد را از ارث محروم می‌نماید مگر در مورد ماده ۹۳۶ و موردی که وارث دورتر بتواند به سِمَت قائم‌مقامی ارث ببرد که در این صورت هر دو ارث می‌برند. ماده ۸۸۹ در بین وراث طبقه‌ی اولی اگر برای میت اولادی نباشد اولادِ اولاد او هر قدر که پایین بروند قائم‌مقام پدر یا مادر خود بوده و با هر یک از ابوین متوفا که زنده باشد ارث می‌برند ولی در بین اولاد، اقرب به میت ابعد را از ارث محروم می‌نماید. ماده ۸۹۰ در بین وراث طبقه‌ی دوم اگر برای متوفا برادر یا خواهر نباشد اولاد اخوه هر قدر که پایین بروند قائم‌مقام پدر یا مادر خود بوده با هر یک از اجداد متوفا که زنده باشد ارث می‌برند لیکن در بین اجداد یا اولاد اخوه، اقرب به متوفا ابعد را از ارث محروم می‌کند. مفاد این ماده در مورد وارث طبقه ی سوم نیز مجرا می‌باشد. ماده ۸۹۱ وراث ذیل حاجب از ارث ندارند: پدر، مادر، پسر، دختر، زوج و زوجه. ماده ۸۹۲ حجب از بعض فرض در موارد ذیل است: الف- وقتی که برای میت اولاد یا اولادِ اولاد باشد در این صورت ابوین میت از بردن بیش از یک ثلث محروم می‌شوند مگر در مورد ماده ۹۰۸ و ۹۰۹ که ممکن است هر یک از ابوین به عنوان قرابت یا رد، بیش از یک سُدس ببرد و همچنین زوج از بردن بیش از یک ربع و زوجه از بردن بیش از یک ثُمن محروم می شود. ب- وقتی که برای میت چند برادر یا خواهر باشد در این صورت مادر میت از بردن بیش از یک سُدس محروم می شود مشروط بر این که: اولاً- لااقل دو برادر یا یک برادر با دو خواهر یا چهار خواهر باشند. ثانیاً- پدر آن‌ها زنده باشد. ثالثاً- از ارث ممنوع نباشد مگر به سبب قتل. رابعاً- ابوینی یا ابی تنها باشند. فصل پنجم - در فرض و صاحبان فرض ماده ۸۹۳ وراث، بعضی به فرض، بعضی به قرابت و بعضی گاه به فرض و گاهی به قرابت ارث می‌برند. ماده ۸۹۴ صاحبان فرض اشخاصی هستند که سهم آنان از ترکه معین است و صاحبان قرابت کسانی هستند که سهم آن‌ها معین نیست. ماده ۸۹۵ سهام معینه که فرض نامیده می شود عبارت است از نصف، ربع، ثُمن، دوثلث، ثلث و سُدس ترکه. ماده ۸۹۶ اشخاصی که به فرض ارث می‌برند عبارتند از مادر و زوج و زوجه. ماده ۸۹۷ اشخاصی که گاهی به فرض و گاهی به قرابت ارث می‌برند عبارتند از پدر، دختر و دخترها، خواهر و خواهرهای ابی یا ابوینی و کلاله ی اُمّی. ماده ۸۹۸ وراث دیگر به غیر از مذکورین در دو ماده ی فوق فقط به قرابت ارث می‌برند. ماده ۸۹۹ فرض سه وارث نصف ترکه است: ۱- شوهر در صورت نبودن اولاد برای متوفّاة اگر چه از شوهر دیگر باشد. ۲- دختر اگر فرزند منحصر باشد. ۳- خواهر ابوینی یا ابی تنها در صورتی که منحصر به فرد باشد. ماده ۹۰۰ فرض دو وارث ربع ترکه است: ۱- شوهر در صورت فوت زن با داشتن اولاد. ۲- زوجه یا زوجه‌ها در صورت فوت شوهر، بدون اولاد. ماده ۹۰۱ ثُمن، فریضه‌ی زوجه یا زوجه‌هاست در صورت فوت شوهر با داشتن اولاد. ماده ۹۰۲ فرض دو وارث دو ثلث ترکه است: ۱- دو دختر و بیشتر در صورت نبودن اولاد ذکور. ۲- دو خواهر و بیشتر ابوینی یا ابی تنها، با نبودن برادر. ماده ۹۰۳ فرض دو وارث ثلث ترکه است: ۱- مادر متوفا در صورتی که میت اولاد و اخوه نداشته باشد. ۲- کَلاله ی امّی در صورتی که بیش از یکی باشد. ماده ۹۰۴ فرض سه وارث سُدس ترکه است: پدر و مادر و کَلاله ی امّی اگر تنها باشد. ماده ۹۰۵ از ترکه‌ی میت هر صاحب فرض حصه ی خود را می‌برد و بقیه به صاحبان قرابت می‌رسد و اگر صاحب قرابتی در آن طبقه مساوی با صاحب فرض در درجه نباشد باقی به صاحب فرض رد می شود مگر در مورد زوج و زوجه که به آن‌ها رد نمی شود لیکن اگر برای متوفا وارثی به غیر از زوج نباشد زاید از فریضه به او رد می شود. فصل ششم - در سهم‌الارث طبقات مختلفه ی وراث مبحث اول - در سهم‌الارث طبقه ی اولی ماده ۹۰۶ اگر برای متوفا اولاد یا اولادِ اولاد از هر درجه که باشد موجود نباشد هر یک از ابوین در صورت انفراد، تمام ارث را می‌برد و اگر پدر و مادر میت هر دو زنده باشند مادر یک ثلث و پدر دو ثلث می‌برد لیکن اگر مادر حاجب داشته باشد سُدس از ترکه متعلق به مادر و بقیه مال پدر است. ماده ۹۰۷ اگر متوفا ابوین نداشته و یک یا چند نفر اولاد داشته باشد ترکه به طریق ذیل تقسیم می شود: اگر فرزند منحصر به یکی باشد خواه پسر خواه دختر تمام ترکه به او می‌رسد. اگر اولاد متعدد باشند ولی تمام پسر یا تمام دختر، ترکه بین آن‌ها بالسویه تقسیم می شود. اگر اولاد متعدد باشند و بعضی از آن‌ها پسر و بعضی دختر، پسر دو برابر دختر می‌برد. ماده ۹۰۸ هر گاه پدر یا مادر متوفا یا هر دو ابوین او موجود باشد با یک دختر، فرض هر یک از پدر و مادر سُدس ترکه و فرض دختر نصف آن خواهد بود و مابقی باید بین تمام وراث به نسبت فرض آن‌ها تقسیم شود مگر این که مادر حاجب داشته باشد که در این صورت مادر از مابقی چیزی نمی‌برد. ماده ۹۰۹ هر گاه پدر یا مادر متوفا یا هر دو ابوین او موجود باشند با چند دختر، فرض تمام دخترها دو ثلث ترکه خواهد بود که بالسویه بین آن‌ها تقسیم می شود و فرض هر یک از پدر و مادر یک سدس و مابقی اگر باشد بین تمام ورثه به نسبت فرض آن‌ها تقسیم می شود مگر این که مادر حاجب داشته باشد در این صورت مادر از باقی چیزی نمی‌برد. ماده ۹۱۰ هر گاه میت اولاد داشته باشد گر چه یک نفر، اولادِ اولاد او ارث نمی‌برند. ماده ۹۱۱ هر گاه میت اولاد بلاواسطه نداشته باشد، اولادِ اولاد او قائم‌مقام اولاد بوده و بدین طریق جزو وراث طبقه ی اول محسوب و با هر یک از ابوین که زنده باشد ارث می‌برند. تقسیم ارث بین اولادِ اولاد بر حسب نسل به عمل می‌آید یعنی هر نسل حصه‌ی کسی را می‌برد که به توسط او به میت می‌رسد. بنابراین اولاد پسر دو برابر اولاد دختر می‌برند. در تقسیم بین افراد یک نسل پسر دو برابر دختر می‌برد. ماده ۹۱۲ اولادِ اولاد تا هر درجه که پایین بروند به طریق مذکور در ماده ی فوق ارث می‌برند با رعایت این که اقرب به میت، ابعد را محروم می‌کند. ماده ۹۱۳ در تمام صُوَر مذکوره در این مبحث هر یک از زوجین که زنده باشد فرض خود را می‌برد و این فرض عبارت است از نصف ترکه برای زوج و ربع آن برای زوجه در صورتی که میت اولاد یا اولادِ اولاد نداشته باشد، و از ربع ترکه برای زوج و ثُمن آن برای زوجه در صورتی که میت اولاد یا اولادِ اولاد داشته باشد، و مابقی ترکه بر طبق مقررات مواد قبل مابین سایر وراث تقسیم می شود. ماده ۹۱۴ اگر به واسطه‌ی بودن چندین نفر صاحبان فرض، ترکه‌ی میت کفایت نصیب تمام آن‌ها را نکند نقص بر بنت و بنتین وارد می شود و اگر پس از موضوع کردن نصیب صاحبان فرض، زیادتی باشد و وارثی نباشد که زیاده را به عنوان قرابت ببرد این زیاده بین صاحبان فرض بر طبق مقررات مواد فوق تقسیم می شود لیکن زوج و زوجه مطلقاً و مادر اگر حاجب داشته باشد از زیادی چیزی نمی‌برد. ماده ۹۱۵ انگشتری که میت معمولاً استعمال می‌کرده و همچنین قرآن و رخت‌های شخصی و شمشیر او به پسر بزرگ او می‌رسد بدون این که از حصه‌ی او از این حیث چیزی کسر شود مشروط بر این که ترکه‌ی میت منحصر به این اموال نباشد. مبحث دوم - در سهم‌الارث طبقه ی دوم ماده ۹۱۶ هر گاه برای میت وارث طبقه ی اولی نباشد ترکه ی او به وارث طبقه ی ثانیه می‌رسد. ماده ۹۱۷ هر یک از وراث طبقه ی دوم اگر تنها باشد تمام ارث را می‌برد و اگر متعدد باشند ترکه‌ بین آن‌ها بر طبق مواد ذیل تقسیم می شود. ماده ۹۱۸ اگر میت اخوه‌ی ابوینی داشته باشد اخوه‌ی ابی ارث نمی‌برند در صورت نبودن اخوه‌ی ابوینی، اخوه‌ی ابی حصه‌ی ارث آن‌ها را می‌برند. اخوه‌ی ابوینی و اخوه‌ی ابی هیچ کدام اخوه‌ی امی را از ارث محروم نمی‌کنند. ماده ۹۱۹ اگر وراث میت چند برادر ابوینی یا چند برادر ابی یا چند خواهر ابوینی یا چند خواهر ابی باشند ترکه بین آن‌ها بالسویه تقسیم می شود. ماده ۹۲۰ اگر وراث میت چند برادر و خواهر ابوینی یا چند برادر و خواهر ابی باشند حصه‌ی ذکور دو برابر اناث خواهد بود. ماده ۹۲۱ اگر وراث چند برادر امی یا چند خواهر امی یا چند برادر و خواهر امی باشند ترکه بین آن‌ها بالسویه تقسیم می شود. ماده ۹۲۲ هرگاه اخوه‌ی ابوینی و اخوه‌ی امی با هم باشند تقسیم به طریق ذیل می شود: اگر برادر یا خواهر امی یکی باشد سُدس ترکه را می‌برد و بقیه مال اخوه‌ی ابوینی یا ابی است که به طریق مذکور در فوق تقسیم می‌نمایند. اگر کَلاله ی امی متعدد باشد ثلث ترکه به آن‌ها تعلق گرفته و بین خود بالسویه تقسیم می‌کنند و بقیه مال اخوه‌ی ابوینی یا ابی است که مطابق مقررات مذکور در فوق تقسیم می‌نمایند. ماده ۹۲۳ هر گاه ورثه، اجداد یا جدات باشد ترکه به طریق ذیل تقسیم می شود: اگر جد یا جده تنها باشد اعم از ابی یا امی تمام ترکه به او تعلق می‌گیرد. اگر اجداد و جدات متعدد باشند در صورتی که همه ابی باشند ذکور دو برابر اناث می‌برد و اگر همه امی باشند بین آن‌ها بالسویه تقسیم می‌گردد. اگر جد یا جده ی ابی و جد یا جده ی امی با هم باشند ثلث ترکه به جد یا جده ی امی می‌رسد و در صورت تعدد اجداد امی، آن ثلث بین آن‌ها بالسویه تقسیم می شود و دو ثلث دیگر به جد یا جده ی ابی می‌رسد و در صورت تعدد، حصه‌ی ذکور از آن دو ثلث، دو برابر حصه‌ی اناث خواهد بود. ماده ۹۲۴ هر گاه میت اجداد و کَلاله با هم داشته باشد دو ثلث ترکه به وراثی می‌رسد که از طرف پدر قرابت دارند و در تقسیم آن، حصه‌ی ذکور دو برابر اناث خواهد بود و یک ثلث به وراثی می‌رسد که از طرف مادر قرابت دارند و بین خود بالسویه تقسیم می‌نمایند لیکن اگر خویش مادری فقط یک برادر یا یک خواهر امی باشد فقط سُدس ترکه به او تعلق خواهد گرفت. ماده ۹۲۵ در تمام صُوَر مذکوره در مواد فوق اگر برای میت نه برادر باشد و نه خواهر، اولاد اخوه قائم‌مقام آن‌ها شده و با اجداد ارث می‌برند در این صورت تقسیم ارث نسبت به اولاد اخوه بر حسب نسل به عمل می‌آید، یعنی هر نسل حصه ی کسی را می‌برد که به واسطه‌ی او به میت می‌رسد بنابراین اولاد اخوه‌ی ابوینی یا ابی، حصه‌ی اخوه ابوینی یا ابی تنها و اولاد کَلاله ی امی، حصه ی کَلاله امی را می‌برند. در تقسیم بین افراد یک نسل اگر اولادِ اخوه‌ی ابوینی یا ابی تنها باشند، ذکور دو برابر اناث می‌برد و اگر از کَلاله ی امی باشند بالسویه تقسیم می‌کنند. ماده ۹۲۶ در صورت اجتماع کَلاله ی ابوینی و ابی و امی، کَلاله ی ابی ارث نمی‌برد. ماده ۹۲۷ در تمام مواد مذکوره در این مبحث هر یک از زوجین که باشد فرض خود را از اصل ترکه می‌برد و این فرض عبارت است از نصف اصل ترکه برای زوج و ربع آن برای زوجه. متقرّبین به مادر هم، اعم از اجداد یا کَلاله فرض خود را از اصل ترکه می‌برند. هر گاه به واسطه ی ورود زوج یا زوجه نقصی موجود گردد نقص بر کَلاله ی ابوینی یا ابی یا بر اجداد ابی وارد می شود. مبحث سوم - در سهم‌الارث وارث طبقه ی سوم ماده ۹۲۸ هر گاه برای میت وراث طبقه ی دوم نباشد ترکه ی او به وراث طبقه ی سوم می‌رسد. ماده ۹۲۹ هر یک از وراث طبقه ی سوم اگر تنها باشد تمام ارث را می‌برد و اگر متعدد باشند ترکه بین آن‌ها بر طبق مواد ذیل تقسیم می شود. ماده ۹۳۰ اگر میت اعمام یا اخوال ابوینی داشته باشد اعمام یا اخوال ابی ارث نمی‌برند، در صورت نبودن اعمام یا اخوال ابوینی اعمام یا اخوال ابی حصه‌ی آن‌ها را می‌برند. ماده ۹۳۱ هر گاه وراث متوفا چند نفر عمو یا چند نفر عمه باشند ترکه‌ بین آن‌ها بالسویه تقسیم می شود در صورتی که همه‌ی آن‌ها ابوینی یا همه ابی یا همه امی باشند. هر گاه عمو و عمه با هم باشند در صورتی که همه امی باشند ترکه را بالسویه تقسیم می‌نمایند و در صورتی که همه ابوینی یا ابی باشند حصه ی ذکور دو برابر اناث خواهد بود. ماده ۹۳۲ در صورتی که اعمام امی و اعمام ابوینی یا ابی با هم باشند عم یا عمه ی امی اگر تنها باشد سُدس ترکه به او تعلق می‌گیرد و اگر متعدد باشند ثلث ترکه و این ثلث را مابین خود بالسویه تقسیم می‌کنند و باقی ترکه به اعمام ابوینی یا ابی می‌رسد که در تقسیم، ذکور دو برابر اناث می‌برد. ماده ۹۳۳ هر گاه وراث متوفا چند نفر دایی یا چند نفر خاله یا چند نفر دایی و چند نفر خاله با هم باشند، ترکه بین آن‌ها بالسویه تقسیم می شود خواه همه ابوینی خواه همه ابی و خواه همه امی باشند. ماده ۹۳۴ اگر وراث میت دایی و خاله‌ی ابی یا ابوینی با دایی و خاله‌ی امی باشند طرف امی اگر یکی باشد سُدس ترکه را می‌برد و اگر متعدد باشند ثلث آن را می‌برند و بین خود بالسویه تقسیم می‌کنند و مابقی مال دایی و خاله‌های ابوینی یا ابی است که آن‌ها هم بین خود بالسویه تقسیم می‌نمایند. ماده ۹۳۵ اگر برای میت یک یا چند نفر اعمام با یک یا چند نفر اخوال باشد ثلث ترکه به اخوال و دو ثلث آن به اعمام تعلق میگیرد. تقسیم ثلث بین اخوال بالسویه به عمل می‌آید لیکن اگر بین اخوال یک نفر امی باشد، سُدس حصه ی اخوال به او می‌رسد و اگر چند نفر امی باشند، ثلث آن حصه به آن‌ها داده می شود و در صورت اخیر تقسیم بین آن‌ها بالسویه به عمل می‌آید. در تقسیم دو ثلث بین اعمام، حصه‌ی ذکور دو برابر اناث خواهد بود لیکن اگر بین اعمام یک نفر امی باشد سُدس حصه‌ی اعمام به او می‌رسد و اگر چند نفر امی باشند ثلث آن حصه به آن‌ها می‌رسد و در صورت اخیر آن ثلث را بالسویه تقسیم می‌کنند. در تقسیم پنج سُدس و یا دو ثلث که از حصه‌ی اعمام باقی می‌ماند بین اعمام ابوینی یا ابی، حصه ی ذکور دو برابر اناث خواهد بود. ماده ۹۳۶ با وجود اعمام یا اخوال، اولاد آن‌ها ارث نمی‌برند مگر در صورت انحصار وارث به یک پسرعموی ابوینی با یک عموی ابی تنها که فقط در این صورت پسرعمو، عمو را از ارث محروم می‌کند لیکن اگر با پسرعموی ابوینی خال یا خاله باشد یا اعمام متعدد باشند ولو ابی تنها، پسرعمو ارث نمی‌برد. ماده ۹۳۷ هر گاه برای میت نه اعمام باشد و نه اخوال، اولاد آن‌ها به جای آن‌ها ارث می‌برند و نصیب هر نسل نصیب کسی خواهد بود که به واسطه‌ی او به میت متصل می شود. ماده ۹۳۸ در تمام موارد مزبوره در این مبحث هر یک از زوجین که باشد فرض خود را از اصل ترکه می‌برد و این فرض عبارت است از نصف اصل ترکه برای زوج و ربع آن برای زوجه. متقرّب به مادر هم نصیب خودرا از اصل ترکه می‌برد، باقی ترکه مالِ متقرّب به پدر است و اگر نقصی هم باشد بر متقرّبین به پدر وارد می شود. ماده ۹۳۹ در تمام موارد مذکوره در این مبحث و دو مبحث قبل اگر وارث خنثی بوده و از جمله وراثی باشد که ذکور آن‌ها دو برابر اناث می‌برند سهم‌الارث او به طریق ذیل معین می شود: اگر علائم رجولیّت غالب باشد سهم‌الارث یک پسر از طبقه ی خود و اگر علائم اناثّیت غلبه داشته باشد سهم‌الارث یک دختر از طبقه‌ی خود را می‌برد و اگر هیچ یک از علائم غالب نباشد نصف مجموع سهم‌الارث یک پسر و یک دختر از طبقه‌ی خود را خواهد برد. مبحث چهارم - در میراث زوج و زوجه ماده ۹۴۰ زوجین که زوجیت آن‌ها دائمی بوده و ممنوع از ارث نباشند از یکدیگر ارث می‌برند. ماده ۹۴۱ سهم‌الارث زوج و زوجه از ترکه‌ی یکدیگر به طوری است که در مواد ۹۱۳، ۹۲۷ و ۹۳۸ ذکر شده است. ماده ۹۴۲ در صورت تعدد زوجات، ربع یا ثُمن ترکه که تعلق به زوجه دارد بین همه‌ی آنان بالسویه تقسیم می شود. ماده ۹۴۳ اگر شوهر، زن خود را به طلاق رِجعی مطلقه کند هر یک از آن‌ها که قبل از انقضای عده بمیرد دیگری از او ارث می‌برد لیکن اگر فوت یکی از آن‌ها بعد از انقضای عده بوده و یا طلاق بائن باشد از یکدیگر ارث نمی‌برند. ماده ۹۴۴ اگر شوهر در حال مرض، زن خود را طلاق دهد و در ظرف یک سال از تاریخ طلاق به همان مرض بمیرد زوجه از او ارث می‌برد اگرچه طلاق بائن باشد مشروط بر این که زن شوهر نکرده باشد. ماده ۹۴۵ اگر مردی در حال مرض، زنی را عقد کند و در همان مرض قبل از دخول بمیرد زن از او ارث نمی‌برد، لیکن اگر بعد از دخول یا بعد از صحت یافتن از آن مرض، بمیرد زن از او ارث می‌برد. ماده 946 زوج از تمام اموال زوجه ارث می‌برد و زوجه در صورت فرزنددار بودن زوج یک هشتم از عین اموال منقول و یک هشتم از قیمت اموال غیرمنقول اعم از عرصه و اعیان ارث می‌برد در صورتی که زوج هیچ فرزندی نداشته باشد سهم زوجه یک چهارم از کلیه ی اموال به ترتیب فوق می‌باشد. تبصره - مفاد این ماده در خصوص وراث متوفایی که قبل از تصویب آن فوت کرده ولی هنوز ترکه او تقسیم نشده است، نیز لازم الاجرا است. ماده ۹۴۷ - حذف شده است. ماده ۹۴۸ هرگاه ورثه از ادای قیمت امتناع کنند زن می‌تواند حق خود را از عین اموال استیفا کند. ماده ۹۴۹ در صورت نبودن هیچ وارث دیگری به غیر از زوج یا زوجه، شوهر تمام ترکه ی زن متوفاة خود را می‌برد لیکن زن فقط نصیب خود را، و بقیه ی ترکه‌ی شوهر در حکم مال اشخاص بلاوارث و تابع ماده ۸۶۶ خواهد بود.